ارتباط غیر سازنده
وقتی با یک فرد معتاد صحبت می کنیم ممکن است حرفی بزنیم که او را ناراحت کند و شانس برقراری ارتباط موثر و سازنده با او را از بین ببریم. . طبیعی است که ما به عنوان عضو خانواده می خواهیم به انها برای پاک شدن کمک کنیم اما در وضعیت حساس و سختی قرار داریم و نگرانی و عصبانیت ما ممکن است باعث شود تا طرز صحبت ما با آنها نتیجه منفی و عکس داشته باشد. این احتمال وجود دارد که حرفی به عزیز معتادمان بزنیم که غیر سازنده باشد یعنی به جای اینکه او را به پاک شدن تشویق کند باعث شود که او برای ادامه مصرف مواد بهانه تراشی کند و هیچ علاقه ای برای پاک شدن نشان ندهد.
آنچه در این قسمت آمده است فهرستی از طرز ارتباط و گفتگو بین اعضای خانواده و عزیز معتادشان است که موجب می شوند تا اعضای خانواده موقع صحبت کردن با عزیز معتادشان رفتاری از خود نشان دهند که بی نتیجه و زیان آور بودن این گونه موضع گیری ها را ثابت کند.

١- خود را حق به جانب نشان دادن
وقتی شما همیشه حق را به خودتان می دهید و تصور می کنید که شما درست می گویید و فرد معتاد مرتکب اشتباه شده است، صحبت کردن شما با عزیز معتادتان راه به جایی نخواهد برد و نتیجه ای مطلوب نخواهد داشت. طوری صحبت نکنید که نشان دهید حرف های شما همیشه درست می باشد و حق به جانب شماست. یادتان باشد با کسی صحبت می کنید که او را دوست دارید ، در نتیجه سعی کنید بحث را طوری ادامه دهید که نقطه مشترکی بین شما و فرد معتاد به وجود آید. همیشه به یاد داشته باشید که فرد معتاد در واقع از نوعی بیماری رنج می برد که طرز فکرش را غیر طبیعی کرده است، پس نباید تصور کنید که او برای آسیب رساندن به شما رفتارهای غیر منطقی و آزار دهنده از خود نشان می دهد.

٢- مقصر دانستن
یکی از کارهایی که باعث می شود عزیز معتادتان از شما دوری یا قطع رابطه کند، این است که او را مسئول همه بدبختی های خانواده معرفی کنید. با آنکه فرد معتاد عامل ایجاد اضطراب در خانواده است اما اعضای خانواده نیز باید مسئولیت مشترک خود را به عهده بگیرند. زمانیکه شما عزیز معتادتان را باعث تمام مشکلات خود به حساب می آورید و مشکل اعتیاد را تنها عامل آشفتگی و برهم خوردن زندگی خود می دانید این نه تنها باعث می شود که او حالت دفاعی به خود بگیرد بلکه بهانه تازه ای برای ادامه مصرف مواد به دست او می دهید .
این برداشت که فرد معتاد عامل اصلی همه مشکلات شما می باشد ، تصوری اشتباه است و نشان می دهد که شما ساده ترین راه را که سرزنش کردن عزیز معتادتان است را انتخاب کرده اید و نقشی را که خودتان در ایجاد مشکلات داشته اید را به دست فراموشی سپرده اید. این برداشت در واقع نوعی انکار از جانب شما محسوب می شود و نشان می دهد که شما حاضر نیستید بپذیرید که بیماری اعتیاد زندگی شما را هم تحت تاثیر قرار داده و نتیجه آن نیز رفتار ناسالم و ویرانگرخودتان است. این تصور که او عامل همه بدبختی ها و مشکلات شماست و همه تقصیر ها را به گردن فرد معتاد انداختن کاری غیر عادلانه و زیان آور است. بدون شک شکستن همه کاسه و کوزه ها بر سر فرد معتاد و او را عامل همه بدبختی ها و مصیبت های خانواده معرفی کردن سبب می شود که او هیچ علاقه ای به گفتگوی صادقانه و صریح با هیچ یک از اعضای خانواده نداشته باشد.

٣- قربانی
هریک از ما مسئول زندگی خودمان هستیم و حق طبیعی و خدادادی ما این است که شاد و آنطور که دلمان می خواهد زندگی کنیم و به دنبال خوشبختی خودمان باشیم. داشتن دختر، پسر، والدین یا همسر معتاد دلیل بر این نمی باشد که ما هم حتماً باید بد بخت و بیچاره شویم و در غم و اندوه زندگی کنیم. وقتی ما خودمان را آنقدر به عزیزمعتادمان وابسته می دانیم که فکر می کنیم چگونگی زندگی ما بستگی به پاک شدن او دارد، در حقیقت داریم نقش قربانی را بازی می کنیم . یعنی این امکان را به فرد معتاد می دهیم تا برایمان تعیین کند که چگونه به زندگی ادامه دهیم . وقتی در مورد موضوع از خودگذشتگی و جانفشانی خود با عزیز معتادمان صحبت می کنیم و بر این باوریم که زندگی خود را فدای نجات دادن و کمک کردن به او می کنیم ، بدون شک او از اینکه معتاد است احساس گناه بیشتری می کند و همین احساس گناه باعث می شود تا او تمایل کمتری برای صحبت کردن با ما از خود نشان دهد.

٤- تحقیر کردن
هیچ کس دوست ندارد مورد انتقاد قرار گیرد و فرد معتاد خانواده شما نیز از این قاعده مستثنی نیست. خوار و کوچک کردن آنها یا ضعیف و بی دست و پا توصیف کردنشان ، بدون شک واکنش خشن آنها را به دنبال خواهد داشت. هر اندازه هم که فکر کنید انتقاد شما از عزیزمعتادتان درست و منطقی است اما باز هم باعث می شود تا او بیش از بیش در لاک خودش فرو رود. بهتر است به نکات و جنبه های مثبت نگاه کنید هر چند در بعضی از مواقع یافتن جنبه های مثبت بسیار دشوار به نظر می رسد ولی سعی کنید د ر حرف ها و ارتباطتان با فرد معتاد جنبه های مثبت آنها را هم در نظر بگیرید و خوبی هایش را به او یادآوری کنید.

٥- ناامیدی
از قرار تنها راهی که برای اعضای خانواده باقی می ماند این است که هیچ امیدی به پاک شدن عزیز معتادشان نیست و چاره ای ندارند جز اینکه او را به حال خود رها کنند. بعد از آنکه همه تلاش شما برای نجات دادن عزیز معتادتان از چنگ اعتیاد با شکست روبرو شد ، ممکن است شما از او قطع امید کنید و فکر کنید بهترین کار این است که بطور کامل ارتباطتان را با او قطع کنید. باید توجه داشته باشید که سرخوردگی و ناامیدیتان از آنجا ناشی می شود که شما نتوانسته اید رفتار فرد معتاد را تغییر دهید و او را به قطع مصرف مواد وادار کنید. اما باید در نظر داشته باشید که هیچ کسی قدرت آنرا ندارد که فرد معتاد را به پاک شدن مجبور کند مگر اینکه خود او تمایل به انجام این کار داشته باشد. و هر زمان که تصمیم بگیرد می تواند مصرف مواد را قطع کند. اما شما با خودداری کردن از صحبت وارتباط با فرد معتاد هم به خودتان و هم به او نیز ظلم می کنید. باید بدانید که امکان بهبودی وجود دارد و باید در این مورد امید خود را از دست ندهید. هزاران هزار معتاد که در بدترین شرایط اعتیاد به سر می بردند اکنون مصرف مواد خود را قطع کرده و در حال بهبودی هستند. این یک واقعیت است. پس ناامید نشوید چون ناامیدی هیچ نتیجه ای جز آسیب رساندن به شما ندارد و در ضمن باعث می شود تا فرد معتاد چنین فکر کند که او هرگز در زندگی روی خوش نخواهد دید و تا پایان عمر ناچار است که با اعتیاد دست و پنجه نرم کند.

٦- صداقت
به زبان ساده و با صراحت به فرد معتاد بگویید که از وی چه انتظاری دارید. گله و شکایت کردن و به میان آوردن این موضوع که ما سزاوارداشتن یک زندگی بهتر از این که داریم هستیم و باید با ما رفتاری مناسبتر از این داشته باشی هیچ فایده ای ندارد ، و کاری از پیش نمی برد و فقط باعث می شود که آنها از ما بیشتر دوری کنند. صداقت داشتن همیشه بهترین روش برای برخورد با یک فرد معتاد است. به جای نق زدن و شکایت کردن بهتر است که به وی بگوییم چگونه بیماری اعتیادش بر زندگی ما تاثیرمنفی و مخرب می گذارد و اینکه در محیط خانه از چه رفتارهایی باید خودداری کند. وقتی فرد معتاد ببیند که اعضای خانواده با او رک و راست هستند و با صراحت با او حرف می زنند او نیز تمایل بیشتری به داشتن صداقت از خود نشان خواهد داد. به زبان دیگر، اگر به دروغ وانمود کنید که از رفتار و کردار فرد معتاد آزرده خاطر و ناراحت نمی شوید در واقع باعث ایجاد آشفتگی اوضاع و بی اعتمادی آنها می شوید.

٧- پرخاشگری منفعل
نادیده گرفتن، بی توجهی و خودداری از صحبت کردن با فرد معتاد در واقع نوعی تسلیم شدن در برابر اعتیاد است. تردیدی وجود ندارد که ما از کارهای بد و ناخوشایند عزیزمان که نتیجه بیماری اعتیاد است عصبانی می شویم و می خواهیم او را تنبیه کنیم. یکی از راه های نشان دادن عصبانیت قهر کردن با فرد معتاد است اما باید بدانیم که با ساکت ماندن و خود خوری کردن فقط به خودمان آسیب خواهیم زد.به جای قهر کردن و قطع رابطه با عزیز معتادتان بهتر است که رفتار آزار دهنده و ناخوشایند او را شخصی تلقی نکنید و از او دلگیر نشوید فکر نکنید که او برای اذیت کردن شما چنین رفتاری را از خود نشان می دهد. همیشه به یاد داشته باشید که فرد معتاد گرفتار نوعی بیماری هولناک است و مانند هر بیمار دیگری هیچ کاری برای مقابله با بیماری اعتیاد از دستش بر نمی آید. نکته مهم این است که بدانید تنبیه کردن فرد معتاد هیچ نتیجه ای ندارد. بخاطر داشته باشید که عزیز معتاد شما از یک بیماری رنج می برد که سه جنبه جسم، ذهن و روان او را تحت تاثیر قرار داده است و در نتیجه رفتار ویرانگر او ناشی از این بیماری می باشد که وی هیچ کنترلی روی آن ندارد. وقتی شما عزیز معتادتان را از بیماری اعتیاد جدا کنید آنوقت بهتر و راحت تر می توانید او را درک کنید و با او گفتگو کنید.

٨- خود خوری
اعتیاد بلایی است که امکان دارد بر سر هر خانواده ای بیاید و اینطور نیست که شما فکر کنید کار اشتباهی کرده اید که عزیز شما به این بیماری مبتلا شده است. شما انسان بدی نیستید که این مصیبت را بر سر عزیزتان آورده باشید. اگر به این باور برسید که معتاد شدن عزیز شما ربطی به طرز بزرگ کردن او ندارد، قاعدتاً برخورد و رفتار موثرتری با او خواهید داشت. در ضمن اگر عزیز معتادتان حس کند که شما خود را به خاطر اعتیاد او مقصر می دانید این را بهانه بدست خواهد آورد تا مصرف مواد را ادامه دهد.

٩- حمایت ناسالم
اعضای خانواده با کمک کردن به عضو معتاد خانواده برای پاک شدن در واقع به او این امکان و اجازه را نمی دهند که عواقب و پی آمدهای اعتیادش را تجربه کند و مسئولیت آن را خود به گردن بگیرد. آنها با حمایت ناسالم از فرد معتاد روشی را انتخاب کرده اند که باعث می شوند تا بیماری اعتیاد او پیشرفت کند و شدید تر شود. بهترین کار این است که اعضای خانواده اجازه دهند تا فرد معتاد عذاب و مصیبت های ناشی از اعتیاد را تجربه کند. هر چند پذیرفتن این واقعیت دشوار است اما تجربه بارها و بارها ثابت کرده است که بهترین روش برای کمک کردن به او برای پاک شدن خودداری از یاری رساندن به او می باشد باید بگذارید تا او شخصاً پی آمدهای بلایی را که بر سر خودش آورده است را تحمل و تجربه کند. وقتی بپذیرید اوخود مسئول بهبودی از بیماری اعتیادش است، بهتر می توانید با او مثل یک فرد بالغ برخورد کنید. فرد معتاد نیز مثل هر انسان بالغی حق دارد آنطوری که دلش می خواهد زندگی کند و این توانائی را دارد که در صورت تمایل از این بیماری خلاص شود در آن زمان احتمال اینکه به پاک شدن تمایل نشان دهد بیشتر خواهد شد. اما اگر با او مثل یک کودک برخورد کنید او شما را برای بهبودی خود مسئول می داند و شانس بدست آوردن تمایل به قطع مصرف مواد و رسیدن به پاکی کمتر خواهد شد.

١٠- حالت دفاعی به خود گرفتن
هیچ کس کامل نیست اما کمتر کسی پیدا می شود که هنگام برخورد داشتن با فرد معتاد که بی تردید رفتارش ویرانگر است ناقص بودن شخصیت خود را بپذیرد. اما وقتی اعضای خانواده از پذیرفتن اشتباهات و خطاهای خودشان خودداری می کنند و فرد معتاد را در همه موارد مقصر می دانند، درهای گفتگوی سازنده با فرد معتاد کاملاً بسته می شود.

١١- ضد حمله
این ضرب المثل که " قبل از حرف زدن خوب فکر کن " توصیه بسیار مناسبی است. وقتی ما در برابر هر حرف معتاد از خود واکنش نشان دهیم و او را سرزنش کنیم در واقع شانس هر گونه گفتگو با او را از بین می بریم.

١٢- رنجش
خودداری از بخشیدن آزار و اذیت های گذشته باعث می شود که امکان گفتگو با فرد معتاد مشکل شود. هیچ وقت فراموش نکنید که فرد معتاد در واقع فردی بیمار است و بیشتر رفتار و کرداراو از بیماری اعیتادش سر چشمه می گیرد. یادآوری کردن مصائب و بلاهایی که فرد معتاد بر سر شما آورده است و باز کردن زخم های کهنه باعث می شود که لحن صحبت های شما با نیش و کنایه و عصبانیت همراه شود و نتوانید با فرد معتاد ارتباط سازنده برقرار کنید. به جای یادآوری خاطرات و مشکلات گذشته، بهتر است مشکلات امروز را ملاک و معیار قرار دهیم و با امیدواری به فردا نگاه کنیم.

ابزارهای ارتباط موثر

جنگ و مرافعه با عزیز معتادتان کاری بسیار ساده و در عین حال بی نتیجه ای می باشد.. ما همه هوش و حواس خود را روی رفتارهای ویرانگر او و مصائب و بلاهایی که بر سر خانواده آورده است متمرکز می کنیم. از بر شمردن مصیبت هایی که فرد معتاد بر سر خود و زندگی ما آورده است خسته نمی شویم و چنین تصور می کنیم که اگر آنها پاک شوند ما دیگر در زندگی هیچ مشکل و غصه ای نخواهیم داشت. چون این طرز تفکر نشان می دهد که نه تنها عزیز معتاد ما از بیماری اعتیاد رنج می برد بلکه خود ما نیز تحت تاثیر این بیماری قرار گرفته ایم. درست است که فردی معتاد در خانواده داریم ، اما تک تک اعضا وظیفه دارند که عضو انجمن حمایت از خانوادها شوند و برنامه بهبودی خود را آغاز کنند تا اجازه ندهند که آنها هم مانند فرد معتاد قربانی بیماری اعتیاد شوند. زمانی که با عقل و منطق و از دیدگاه بهبودی و اصول برنامه های ١٢ قدم به فرد معتاد نگاه کنیم می توانیم خودمان را از تاثیرات و پی آمدهای دردناک زندگی در کنار فرد معتاد نجات دهیم. وقتی طبیعت و ماهیت بیماری اعتیاد را بشناسیم و از ناتوانی خودمان در کنترل این بیماری با خبر شویم، در آنصورت بهتر می توانیم با فرد معتاد ارتباط سالم و سازنده ایجاد کنیم. وقتی این تصور باطل را کنار بگذاریم که می توانیم فرد معتاد را به قطع مصرف مواد وادار کنیم در آنصورت است که قدرت این را داریم در فرد معتاد تغییر ایجاد کنیم و به او برای قطع مصرف مواد کمک کنیم و با این شیوه است که می توانیم بر اساس واقعیت و به دور از خشم و سرزنش کردن عزیز معتادمان ارتباطی سازنده با او برقرار کنیم.
در این قسمت توصیه هایی برای ایجاد ارتباط و گفتگوی سودمند و پرحاصل با فرد معتاد برای آگاهی شما تشریح شده اند:

١- نصیحت در مقابل رهنمود
بین نصیحت کردن و رهنمود یا اظهار نظر کردن تفاوت بسیار زیادی وجود دارد. نصیحت کردن حالت دخالت در زندگی دیگران دارد در حالی که رهنمود یا اظهار نظر جنبه حمایتی دارد. نصیحت کردن شبیه دستور دادن به فرد معتاد است که چه کاری انجام دهد و چه کاری انجام ندهد. گفتن اینکه بهترین راه و روش زندگی کدام است ، در واقع به این معنی می باشد که شما فرد معتاد را مثل یک کودک فرض می کنید و به او می گویید که چه چیزی خوب و چه چیزی بد است و با کنایه می خواهید به او بفهمانید که او فرق بین خوب و بد را تشخیص نمی دهد. طبیعی است که این رفتار شما با واکنش و خشم او روبرو خواهد شد چون هیچ کس دوست ندارد در زندگیش دیگران برای او تعیین تکلیف کنند.
بر خلاف نصیحت که برای برقراری ارتباط سازنده و کمک به فرد معتاد به هیچ وجه مناسب نیست اگر طرز صحبتتان بنا بر رهنمود و پیشنهاد باشد احتمال اینکه عزیز معتادتان به حرف شما گوش دهد به مراتب بیشتر خواهد شد. برای مثال، به جای اینکه به فرد معتاد بگویید که باید مصرف مواد را قطع کند چون باعث مرگ او خواهد شد بهتر است برای او بیان کنید که اعتیادش چگونه زندگی شما را نیز تحت تاثیر قرار داده و تباه کرده است. با این حرف عزیز شما متوجه خواهد شد که علاوه بر خودش شما را نیز درگیر مصائب و مشکلات اعتیاد خود کرده است، و در این حالت دیگر شما به عنوان کسی که در وضعیت بهتری از فرد معتاد قرار دارد و به او دستور می دهد که اعتیادش را ترک کند به حساب نخواهید آمد و در وضعیتی مشابه فرد معتاد قرار خواهید گرفت و معلوم خواهد شد که هر دو شما قربانی بیماری اعتیاد هستید. برای مثال اگر شما برای عزیز معتادتان توضیح دهید که وقتی می بینید او مواد مصرف می کند چه احساس ناخوشایندی به شما دست می دهد او متوجه می شود که مصرف مواد علاوه بر اینکه به خودش آسیب می رساند به اعضای خانواده نیز آسیب وارد می کند و همین امر ممکن است او را به احساس مسئولیت و اقدام کردن در جهت بهبودی تشویق کند. رهنمود دادن در واقع به ایجاد نوعی احساس مشترک بین فرد معتاد و اعضای خانواده منجر می شود. با ارائه دادن رهنمود شما از فرد معتاد چیزی نمی خواهید و انتظار خاصی از او ندارید. رهنمودهایی که شما به فرد معتاد می دهید در واقع دیدگاه و توصیه هایی است که به فرد معتاد می دهید و به او یادآور می شوید که به چه علت باید مصرف مواد را قطع کند. اما نصحیت کردن به این معنی است که شما یعنی نصیحت کننده در موقعیت برتری قرار دارید و بهتر از طرف مقابل می دانید که باید چگونه زندگی اش را اداره کند.
چون بیشتر ما فرق نصحیت و رهنمود را نمی دانیم در اینجا پیشنهادهایی برای کمک به شما جهت برقراری ارتباط و گفتگوی موثر با عزیز معتادتان ارائه شده است:

• واقعیت ها را به آنها بگویید

رفتارهای فرد معتاد در بسیاری از مواقع برای اطرافیانش عذاب آور است و به همین علت بهتر است که شما با کمال خونسردی و با صراحت به او بگویید که رفتارش برای شما آزار دهند است. همیشه به یاد داشته باشید که او قصد اذیت و آزار کسی را ندارد و شما نباید کارها و رفتارهای عذاب آور او را به حساب دشمنی و بد خواهی نسبت به خودتان بگذارید. زمانیکه با فرد معتاد صحبت می کنید اطلاعات مفید و قابل لمس در اختیارش قرار دهید. وقتی درباره نظرات و دیدگاهایتان با او صحبت می کنید آرامش خود را حفظ کنید و تنها به گفتن واقعیت ها اکتفا کنید. برای مثال تصور کنید که فرد معتاد شب قبل دیر به خانه بازگشته و شما را چشم انتظار و نگران گذاشته است. شاید شما از اینکه نکند بلایی بر سر او آمده باشد غرق ترس و اضطراب شده اید و همین نگرانی شدید شما را به شدت عصبانی کرده است. اما وقتی روز بعد با فرد معتاد صحبت می کنید به او بگویید که رفتارش چگونه بر روی شما تاثیر می گذارد ودیگر حاضر نیستید چنین رفتاری را تحمل کنید. از گریه کردن ، فریاد کشیدن و انتقاد کردن او خودداری کنید. کنار گذاشتن عواطف و احساسات در برخورد با فرد معتاد باعث می شود تا زندگی شما کمتر تحت تاثیر رفتارهای او قرار گیرد و به شما کمک می کند تا از توسل به روش های زیان آور و واکنش های عصبی و خارج از اراده دوری کنید.در ضمن وقتی شما به آرامی و صادقانه درباره احساسات خود با فرد معتاد صحبت کنید، احتمال اینکه او به حرف های شما گوش دهد بیشتر خواهد شد.

• قضاوت نکنید

از بد زبانی و ناسزاگویی خودداری کنید چون این کار باعث می شود تا فرد معتاد با خشم از خود واکنش نشان دهد و حالت دفاعی به خود بگیرد. قضاوت کردن یا توهین کردن هیچ کمکی به شما یا عزیز معتادتان نمی کند. خود فرد معتاد می داند که رفتارش غیر مسئولانه ، ویرانگر و آزار دهنده است و در نتیجه تحقیر و کوچک کردن او هیچ حاصلی جز فاصله گرفتن بیشتر اواز شما وجلوگیری از قضاوت هایتان در باره خودش نخواهد داشت. همیشه حواستان را جمع کنید تا از بکار بردن کلمات و جملاتی که باعث قضاوت کردن درباره رفتار فرد معتاد می شود خودداری کنید چون وقتی به او توهین کنید قطعاً او هم به شما پرخاش خواهد کرد و آن موقع است که با یکدیگر درگیر خواهید شد و هیچ نتیجه ای از کارتان نخواهید گرفت.

• واکنش عجولانه نشان ندهید

اگر احساسات شما جریحه دار شد و اصولاً آدم حساسی هستید از برخورد عجولانه با فرد معتاد خودداری کنید. بهتر است مدتی صبر کنید تا آرامش خود را به دست آورید و سپس با عزیز معتادتان صحبت کنید. اول اطمینان حاصل کنید که خودتان درگیر احساساتی مثل خشم و سرخوردگی نیستید و صبر کنید تا مطمئن شوید که حرفهایتان از روی احساس نیست ، بلکه از روی منطق و در نظر گرفتن واقعیات است. بدانید که هر چه آرامش خود را بیشتر حفظ کنید امکان موثر واقع شدن حرف های شما بیشتر می شود. بروز دادن خشم و بحث و جدل کردن با فرد معتاد در واقع نشان می دهد که شما نیز در دام ثاثیرات اعتیاد گرفتار شده اید. تنها با حفظ آرامش است که می توانید در صحبت های خود با فرد معتاد به نقاط مشترکی برسید.

• از افراط خودداری کنید

برخورد منفی با فرد معتاد باعث می شود تا دورنمای بهبودی وی از بیماری اعتیاد تیره تر شود. موقع صحبت کردن با افراد معتاد از بکار بردن کلمات تند و زننده همچون " هرگز " " همیشه " یا "تا پایان عمر " خودداری کنید چون این گونه کلمات و پیش بینی ها پیش گویی های بیهوده ای بیش نیستند . برای مثال از بکار بردن جملاتی چون " تو هیچ وقت به جایی نخواهی رسید " یا اینکه "هرگز پاک نخواهی شد " جداً خودداری کنید چون به زبان آوردن این گونه جملات باعث می شود تا فرد معتاد بیشتر در ناامیدی فرو رود و دلیل بیشتری برای ادامه مصرف مواد پیدا کند. در این شرایط او تلاش می کند تا حالت دفاعی به خود بگیرد. سعی کنید به مشکلات و ناراحتی های گذشته اشاره ای نکنید و فقط درباره مساِئلی که امروز و هم اکنون شما را آزار و اذیت می کند با وی صحبت کنید. اشتباه اعضای خانواده این است که مسائل و مشکلات را به روی خود نمی آورند. به عبارت دیگر آنها را بیان نمی کنند بلکه روی آنها سرپوش می گذارند و در درون خود جمع می کنند و بعد بر سر یک موضوع بسیار کوچک به شدت از خود واکنش نشان می دهند و مانند بمب منفجر می شوند و همه رنجش ها و ناراحتی های گذشته را بر سر فرد معتاد خالی می کنند

• وقتی که معتاد نشئه است با او صحبت نکنید

تلاش کردن برای گفتگو با فرد معتادی که در حالت نشئگی است هیچ نتیجه ای جز شکست ندارد، و مانند این می ماند که با دیوار صحبت کنید. ضمنا این احتمال نیز وجود دارد که گفتگو کردن در این شرایط به بحث و جدل ، درگیری و خشونت ختم شود و شما را با خطر مواجه کند. به خودتان یاد آوری کنید که صحبت کردن با یک معتاد در نشئگی حرف زدن با هیولای اعتیاد است. این هیولا نه تنها گوش شنوایی ندارد، بلکه شما را هم به مرز جنون و دیوانگی می کشاند. . بنا براین جهت سلامتی روحی خودتان هم که شده بهتر است صبر کنید تا آنها از حالت نشئگی خارج شوند. چون فقط در آنصورت است که احتمال درک حرف های همدیگر بیشتر می شود.

• هدفمند صحبت کنید

اگر موضوعی وجود دارد که می خواهید درباره آن با فرد معتاد صحبت کنید مطمئن شوید که هدف خاصی از این گفتگوها داشته باشید. اگر قصدتان از صحبت کردن با عزیز معتادتان فقط این باشد که خشم و ناراحتی خودتان را بر روی او خالی کنید ، مطمئن باشید که به هیچ نتیجه مطلوبی نخواهید رسید. این گونه گفتگوها به هیچ وجه تغییری در رفتار فرد معتاد ایجاد نخواهد کرد.

• مسئولیت رهنمودها و اظهار نظرهای خود را بر عهده بگیرید

سعی کنید به جای یادآوری اشتباهات و خطاهای فرد معتاد به او بگویید که رفتارش چگونه احساسات شما را تحت تاثیر قرار می دهد. اگر زمان صحبت کردن با فرد معتاد جملاتتان با کلمه "شما یا تو" شروع می شود در آنصورت باید بدانید که به جای متمرکز شدن روی خودتان همه حواس و توجه خود را روی خطاها و اشتباهات فرد معتاد متمرکز کرده اید. برای باز کردن سر صحبت با فرد معتاد بهتر است درباره خودتان صحبت کنید و به او بگویید که بیماری اعتیادش چگونه زندگی شما را نیز تحت تاثیر قرار داده است. برای مثال نگویید که شما این کار را کردید ..... بلکه بیان کنید من احساس می کنم.....یا بگویید با این طور رفتارها زندگی من در چنین وضعیتی قرار گرفته. از دیدگاه روانشناسی وقتی شما در باره نوع احساس خود با فرد معتاد صحبت کنید امکان اینکه او به سخنان شما گوش دهد بیشتر است. نباید سخنان شما طوری باشد که فرد معتاد احساس کند که او عامل همه بدبختی ها و مشکلاتی است که شما در زندگی دارید.

• سعی کنید تا فرد معتاد منظور شما را به خوبی درک کند

بعد از صحبت کردن با او همیشه در آخر صحبتهایتان از او بپرسید آیا متوجه حرف های شما شده است. بیشتر اوقات ما حرفمان را می زنیم و تصور می کنیم که او هم حرف های ما را فهمیده است در حالیکه ممکن است او متوجه حرف های ما نشده باشد. برای اینکه مطمئن شوید که فرد معتاد متوجه حرف های شما شده است بهتر است در پایان حرفهایتان از او بخواهید تا هر چه را که گفته اید تکرار کند .وقتی مطمئن شدید که فرد معتاد به خوبی متوجه سخنان شما شده است به او نیز اجازه بدهید تا حرف خود را بزند و نظرش را با شما در میان بگذارد. وقتی به فرد معتاد اجازه می دهید تا نظرش را درباره حرف های شما بگوید او احساس خواهد کرد که شما برای ا و و نظراتش اهمیت قائل هستید ، این کار باعث می شود تا احساس خوبی به او دست بدهد و به حرف های شما بهتر گوش کند و رفتار منطقی تری از خود نشان دهد. سعی کنید در حرفهایتان درباره فرد معتاد هیچ گونه قضاوتی نکنید. البته این کار بسیار دشوار است چون آنها پیش از این بارها به شما دروغ گفته و قول های بی ارزشی داده اند اما این احتمال وجود دارد که یک بار وقتی شما با عزیز معتادتان بدون قضاوت کردن درباره او حرف زدید و به حرفهایش هم گوش کردید سرانجام متوجه شود که اعتیاد چه بلایی بر سر ا و آورده است و چشمش بر روی حقیقت اعتیاد باز شود.

٢- ضد و نقیض گویی ها را یادآوری کنید

• هدف از صحبت و ارائه رهنمود به عزیزتان در واقع کمک به وی برای بیرون آمدن از انکار بیماری اعتیاد است. معتادین به علت گرفتار شدن در چنگ اعتیاد نمی دانند که چه صدمات و آسیب هایی به خود و اطرافیانشان وارد می کنند. اما شنیدن تاثیرات و بلاهای اعتیاد از زبان یکی از عزیزانشان می تواند بالاخره آنها را با مشکلاتشان روبرو کند و باعث شود تا بر انکار کردن بیماری اعتیاد غلبه کنند.
• انتظار نداشته باشید که معجزه ای رخ دهد و یک شبه بعد از رهنمودهای شما عزیز معتادتان بخواهد پاک شود. حتی بعد از اینکه شما صحبت کردن با فرد معتاد را با استفاده از رهنمودها و روشی که در اینجا ارائه شده اند شروع می کنید ، باید بدانید که با فردی روبرو هستید که جسم و روان او به شدت تحت تاثیر بیماری اعتیاد قرار دارد. با خود فکر نکنید که چون شما روش مناسبی را برای گفتگو با فرد معتاد و ترغیب وی به قطع مصرف مواد در پیش گرفته اید او یکباره تسلیم حرف های شما می شود و تصمیم می گیرد که پاک شود. تاثیرات بیماری اعتیاد بسیار گسترده است و بیشتر اوقات معتادین برای حفظ و ادامه مصرف مواد از انواع ترفندها و حقه ها استفاده می کنند. ولی به هر حال امیدوار باشید و فراموش نکنید که برای موفق شدن در راهی که در پیش گرفته اید باید صبور و آرام باشید و واقعیت ها را بپذیرید. این کار به تمرین نیاز دارد و انتظار نداشته باشید که خواسته شما یکباره برآورده شود.همانطور که عزیز معتادتان یک شبه مبتلا به بیماری اعتیاد نشده است ، در نتیجه یک شبه هم به بهبودی نمی رسد. کمترین نتیجه ای که این روش از خود نشان می دهد این است که با استفاده از این پیشنهادها و رهنمود ها اجازه نخواهید داد تا بیماری اعتیاد شما را مغلوب خود کند و می توانید با قرار گرفتن در کنار عزیز معتادتان زندگی سالم تر و آسوده تری داشته باشید.
• واقعیت را بگویید اما با سیاست و ملایمت با فرد معتاد حرف بزنید. به جای اینکه در واکنش های خود به سخنان فرد معتاد حالت تدافعی بگیرید و نشان دهید که حق با شماست و شما درست می گویید سئوال هایی را مطرح کنید تا او به ضد و نقیض بودن حرف های خود پی ببرد. سئوال هایی از این قبیل: چطور ممکن است؟ منظورتان چیست؟ چطور می شود ؟ باید بدانید که اگر گفتگوی شما با فرد معتاد به مشاجره کشیده شود هیچ چیز نصیب شما نخواهد شد. چون صحبت هایی که با مشاجره همراه باشد باعث خواهد شد که فرد معتاد همچنان معتاد بودن و داشتن مشکلات را انکار کند و بار دیگر در کشمکش بین شما و فرد معتاد بیماری اعتیاد پیروز شود ، زیرا این بیماری بر اثر هیجانات روحی و روانی شدت پیدا می کند.
• هدف شما این است که فرد معتاد را به سمت پذیرفتن این واقعیت که مشکل اعتیاد دارد پیش ببرید. از آنها بپرسید نظرشان درباره وضعیتی که در آن قرار دارند چیست ؟ و اینکه ریشه اصلی مشکلات آنها در کجاست.؟ از بیان کردن اینکه برای قطع مصرف مواد باید چه کارهایی را انجام دهند خودداری کنید. چون این روش آنها را به انجام کاری که به آن تمایل ندارند وادار می کند و به همین خاطر کاری بی فایده و بیهوده است و موثر واقع نمی شود.

٣- مالکیت و مسئولیت

• معتادان همواره دیگران را مسئول مشکلات و گرفتاری های خود معرفی می کنند. اگراز فرد معتاد بپرسید چطور شد که معتاد شدید برای شما هزاران دلیل می آورد تا ثابت کند خودش در این رابطه مقصر نیست و این رفتار دیگران است که باعث شده تا او مواد مصرف کند. بیشتر معتادان از نداشتن اعتماد به نفس رنج می برند. آنها احساس خوبی درباره خودشان ندارند و دیگران را مسئول وضعیت و همه مشکلاتی می دانند که در آن گرفتار شده اند. البته آنها با انداختن مسئولیت بدبختی و مشکلات خود به گردن دیگران سعی می کنند تا اعتیاد خود را توجیه و به مصرف مواد ادامه دهند.
• اعضای خانواده می بایست از این ترفند و حیله معتادان یعنی مقصر دانستن اعضای خانواده برای معتاد شدنشان آگاهی داشته باشند. ضمنا باید بدانند با هر روشی که عزیزشان را بزرگ کرده باشند آنها در معتاد شدن عزیزشان مقصر نیستند و هیچ کس قدرت آنرا ندارد که بتواند کس دیگری را وادار به اعتیاد کند.این یک واقعیت انکار ناپذیر است که هیچ کس نمی تواند فرد دیگری را به اعتیاد بکشاند و به همین علت اعضای خانواده نباید خود را در رابطه با معتاد شدن عزیزشان گناهکار و مقصر بدانند. با پذیرفتن این واقعیت که آنها مسئول معتاد شدن عزیزشان نیستند به آنها کمک خواهد کرد تا در برخورد با فرد معتاد از خود قاطعیت نشان دهند و تسلیم توجیه ها و شانه خالی کردن از مسئولیت های او نشوند. وقتی فرد معتاد به این نتیجه برسد که نمی تواند با دلیل تراشی اعضای خانواده را مسئول و مقصر بداند آن وقت است که احتمال اینکه خودش تمایل به پاک شدن پیدا کند بیشتر می شود.وقتی اطرافیان فرد معتاد خودشان را مسئول اعتیاد عزیزشان ندانند در آنصورت شانس او برای بهبودی بیشتر خواهد شد. وقتی احساس گناه کردن و سرزنش کردن خود از معادله کنار گذاشته شود، زمینه برای پذیرش و تمایل جهت اتخاذ تدابیر لازم برای بهبودی از بیماری اعتیاد آماده می شود.
• برقراری ارتباط با فرد معتاد تنها با صحبت کردن با او ایجاد نمی شود. برای ایجاد ارتباط باید به سخنان فرد معتاد نیز گوش داد. از فرد معتاد درباره خودش و اعتیادش صادقانه سئوال کنید. اجازه بدهید تا او به زبان خودش به شما بگوید که چرا مواد مصرف می کند. فرد معتاد وقتی ببیند کسی به حرف های او گوش می دهد احساس بهبودی می کند و ذهنش بیدار می شود. اگر آنها با خودشان صادق باشند باید بپذیرند که از قدرت و توانایی فراوانی برای قطع مصرف مواد و بهبودی از بیماری اعتیاد برخورداند و هیچ کس جز خود آنها مسئولیتی درباره اعتیا دشان ندارند. واقعیت این است که معتادان تنها پس از پذیرفتن شرایطی که در آن قرار دارند می توانند پاک شوند. اعضای خانواده می توانند با ایجاد ارتباط مثبت و در پیش گرفتن رفتارهای سالم و درست و به دور از احساسات و عاطفه به پاک شدن فرد معتاد کمک کنند. اما به هرحال درنهایت این خود فرد معتاد است که باید برای بهبودی تمایل نشان دهد و اقدامات لازم را برای رهایی از چنگ اعتیاد انجام دهد.
• وقتی که فرد معتاد در جمع اعضای خانواده حاضر است هریک از اعضای خانواده برای حل مشکلات او و نجات دادن عزیزشان از چنگ اعتیاد انواع نصحیت ها و توصیه ها را مطرح می کنند. علت نصحیت کردنشان این است که آنها به اشتباه تصور می کنند که اعتیاد نوعی مشکل رفتاری است و آنها می توانند با اقدامات خود آنرا برطرف کنند اما این طرز تفکر از نداشتن آگاهی و شناخت درست از بیماری اعتیاد سرچشمه می گیرد و همین بی اطلاعی باعث می شود تا تلاش های آنها با شکست روبرو شود و خشم و سرخوردگی آنها نیز بیشتر شود. اعضای خانواده هر چه را که از دستشان بر می آید برای تغییر دادن رفتار عزیزشان انجام می دهند. اما وقتی همه سعی و تلاش آنها با شکست روبرو می شود و زندگی خود آنها نیز بر اثر بیماری اعتیاد بهم می ریزد و اداره آن از دستشان خارج می شود، فرد معتاد را مسئول بدبختی های خود دانسته و او را گناهکار می دانند. . اما چنانچه اعضای خانواده بدانند که اعتیاد نوعی بیماری است و آنها در برابر این بیماری ناتوان هستند در آنصورت است که راه و روش برخورد با فرد معتاد را تغییر خواهند داد. پس از تغییر نگاه اعضای خانواده به نوع مشکلی که عزیزشان دچار آن است دیگر برای نجات او به نصحیت کردن متوسل نخواهند شد و در نتیجه احساس شکست، نفرت، سرزنش و گناه نیز به آنها دست نخواهد داد بلکه متوجه خواهند شد که برای پاک شدن عزیزشان از چه روش حمایتی سالم و موثر بنا بر آگاهی و شناخت بیماری اعتیاد باید انجام دهند. آن زمان است که اعضای خانواده خود می فهمند که تحت تاثیر بیماری اعتیاد قرار گرفته اند و رفتارشان نیز آزار دهنده و ویرانگر شده است. در این مرحله است که متوجه می شوند که کیفیت زندگی آنها نیز از هم پاشیده شده است و معنی و مفهوم زندگی را به خاطر تمرکز دائمی روی نجات عزیز معتادشان از دست داده اند.وقتی اعضای خانواده به ناتوانی خود در برابر بیماری اعتیاد پی ببرند می توانند مسئولیت رفتارهای خودشان را بر عهده بگیرند و از برنامه های حمایت از خانواده ها برای سر و سامان دادن به زندگی خودشان استفاده کنند. با پیروی از ابزار بهبودی در برنامه های حمایت از خانواده ها، اعضای خانواده می توانند طوری با فرد معتاد صحبت کنند که او را به جای حمایت ناسالم به پاک شدن و رهایی از چنگ بیماری اعتیاد ترغیب و تشویق کنند. قبول کردن و پذیرفتن این واقعیت که اعضای خانواده نیز در برابر بیماری اعتیاد ناتوان هستند باعث خواهد شد تا آنها آگاهی بیشتری پیدا کنند و بتوانند دوباره زندگی بهم ریخته خود را سر و سامان دهند و اجازه ندهند که اعتیاد عزیزشان زندگی همه اعضای خانواده را تباه کند. آنها متوجه خواهند شد که در زمینه کمک به عزیزشان برای بهبودی از بیماری اعتیاد کار چندانی از دستشان بر نمی آید و اجازه خواهند داد تا فرد معتاد عواقب بیماری اعتیاد خود را تجربه کند. انجام این کار بسیار مشکل می باشد چون اعضای خانواده می خواهند هر کاری که از دستشان بر می آید برای نجات عزیزشان انجام دهند. اما با فروتنی و بدون هیچ گونه شک و تردیدی باید بدانید که علیرغم دیدن رنج و عذابی که عزیزتان در آن به سر می برد و مشاهده تباه شدن زندگیش نه ما و نه هیچ کس دیگری نمی توانیم و قدرت آنرا نداریم که برای دیگران در زندگی تعیین تکلیف کنیم و از آنها بخواهیم آنطور که ما دوست داریم زندگی کنند. 

اصول کلی ایجاد ارتباط با یک فرد معتاد

در این قسمت چند نکته مهم و ساده را برای در نظر داشتن هنگام گفتگو با عزیز معتادمان یاد آور می شویم:

١- بپذیرید که عزیز شما از بیماری اعتیاد رنج می برد و قدرت انتخاب و کنترل مصرف مواد را از دست داده است.
٢- هر چند که دیدن عذاب کشیدن عزیزتان برای شما بسیار ناراحت کننده است اما باید بگذارید تا او عواقب اعتیاد خود را تجربه کند چون در این حالت احتمال تمایل به پاک شدن بیشتر است.
٣- باید بدانید که عزیز شما ممکن است از مصرف مواد دست بر ندارد و برای ادامه اعتیاد خود انواع بهانه ها را بیاورد.
٤- از اینکه عزیز شما معتاد شده است حق دارید که نگران باشید اما باید بدانید که برای بهبودی از این بیماری باید عذاب بکشند.
٥- رفتاری صبورانه در برخورد با آنها در پیش بگیرید. باید بدانید شما از آنها می خواهید از عادتی دست بردارند که یک عمر با آنها بوده است. دست برداشتن از اعتیاد به زمان نیاز دارد و یک شبه امکان پذیر نمی باشد.
٦- وانمود نکنید که رفتارهای ویرانگر آنها را درک می کنید و آنها را نادیده می گیرید. اما از انتقاد کردن از آنها نیز به خاطر رفتارشان خودداری کنید و از مشاجره و بحث جدل با آنها نیز پرهیز کنید.
٧- از سرزنش و حمله کردن به آنها خودداری کنید اما ضد و نقیض بودن حرف ها و کارهایشان را به آنها یادآوری کنید.
٨- از نق زدن، دستور دادن، تهدید کردن، التماس کردن، رشوه دادن ، تشویق کردن یا مجبور کردن آنها به انجام کاری خودداری کنید. این گونه رفتارها باعث می شود تا فرد معتاد مواد بیشتری مصرف کندو اعتیادش شدیدتر شود.
٩- به جای اینکه به آنها بگویید چه کار بکنند یا اینکه باید اعتیاد خود را ترک کنند از آنها سئوال کنید و ببینید چه احساسی دارند، از آنها بخواهید تا با شما در باره آنچه در ذهنشان می گذرد صحبت کنند.